Jestem Olena Liedovska, mieszkam i pracuję w turystyce Krzywego Rogu od lat.
W chwili obecnej jako przewodnik po Krzywym Rogu i pilot po Ukrainie. Od 2018 roku pracowałam w dziale turystyki przemysłowej Instytutu Rozwoju Miasta Krzywy Róg, później zarządzałam działem rozwoju turystyki. W 2019 roku ukończyłam kurs przewodników turystycznych na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krzywym Rogu i uzyskałam certyfikat. W 2020 roku uzyskałam certyfikat przewodnika od „Narodowej Organizacji Turystycznej Ukrainy”. Jestem członkiem Ogólnoukraińskiego Stowarzyszenia przewodników.
Mamy twórczy projekt z Walentiną Serioginą pod nazwą „Klub Turystyczny Niepohamowane Przewodniczki” (otwarty w 2023 roku). Prowadzimy wycieczki o różnej tematyce po mieście, opracowujemy trasy z degustacjami różnych przysmaków.
Kocham moje miasto „długością w szczęśliwe życie” i sprawiam, że zakochują się w nim inni. Marzy nam się milionowy turysta w Krzywym Rogu.
Krzywy Róg (Кривий Ріг) – miasto w środkowej Ukrainie. Na początku 2022, z liczbą mieszkańców wynoszącą około 680 tysięcy, Krzywy Róg zajmował 7 miejsce wśród najludniejszych miast Ukrainy.
Miasto zostało założone w XVII wieku przez kozaków zaporoskich. Szybki rozwój datuje się od 1881 r., w związku z rozpoczęciem eksploatacji rud żelaza Zagłębia Krzyworoskiego. Obecnie – ważny ośrodek przemysłu wydobywczego (eksploatacja złóż rud żelaza), metalurgicznego (hutnictwo żelaza); stanowi centrum tzw. Zagłębia Krzyworoskiego („Krywbas”). Także ośrodek przemysłu spożywczego i maszynowego. Ważny węzeł kolejowy.
Legenda głosi, że na przełomie wieków dzielny Kozak Rig ( Róg) zbudował dla siebie dom w tym samym miejscu, gdzie łączą się rzeki Inguleć i Saksagan. A ponieważ Kozak stracił oko w bitwach, ludzie nadali mu przydomek Krzywy. Były takie momenty, kiedy Czumakowie wracali z Krymu: „Dlaczego nie pojedziemy do Krzywego Rogu?” Minęły lata – Róg Kozacki zniknął, ale nazwa pozostała.
– Wycieczka do kopalni „Guido” (Górnośląskie Zagłębie Węglowe, Zabrze, województwo śląskie) już w 2013 roku pokazała perspektywy rozwoju turystyki przemysłowej w mieście Krzywy Róg” – wspomina Wołodymyr Kazakow, kierownik wydziału Geografii i Gospodarki Uniwersytetu Pedagogicznego. A już w 2016 roku przyjęto Miejski Program Rozwoju Turystyki Przemysłowej.
Polska historia miasta Krzywy Róg.
Gdańcówka to historyczna dzielnica miasta Krzywy Róg. Swoją nazwę wzięła od nazwiska korneta Marcina Gdańcowa. Jest on pierwszym właścicielem ziemskim wsi Gdańcówka w 6000 akrów. Otrzymał ją od księcia Potiomkina w 1791 r. i później sprzedał swój majątek w 1800 roku Katerynie Davydovej o czym świadczy artykuł w gazecie „Informacja petersburska” z 1805 roku.
Niektórzy lokalni historycy uważają, że nazwa pochodzi od polskiego miasta Gdańsk, gdyż znajdowała się tu polska kolonia, jednak tak naprawdę nazwa Gdańcówka pojawia się w dokumentach znacznie wcześniej, niż osiedlili się tu polscy inżynierowie.
Rozwój Gdańcówki związany jest z rozwojem przemysłu metalurgicznego w regionie.
Pierwszy przemysłowy rozwój rudy żelaza rozpoczął się w Krzywym Rogu w 1881 r. przez założoną w tym samym roku w Paryżu (według innych danych w 1880 r.) Kopalnię Rud Żelaza Krzywy Róg, dysponującą kapitałem pieniężnym w wysokości 5 000 000 franków, z inicjatywy Oleksandra Pola. Na prawym brzegu rzeki Ingulec znajdowała się kopalnia odkrywkowa. Rudę żelaza wydobywano metodą otwartą wysyłano do przetopienia do donieckiej fabryki Anglika Johna Hughesa (400 wiorst), a później do Oleksandrowskiej fabryki spółki akcyjnej w Briańsku.
Na początku lat 90-tych z inicjatywy Spółki Akcyjnej Krzyworoskiej Rudy Żelaza i pod bezpośrednim nadzorem inż. M. F. Szymanowskiego rozpoczęto tu budowę Gdańcowskiej Odlewni Żeliwa.
W 1890 roku wybudowano pierwszy wielki piec. Do 1891 r. wybudowano już trzy piece, a ostateczną budowę zakończono w 1892 r. W maju 1901 roku otwarto tor dojazdowy do zakładu.
Osiedlili się Polacy, Bułgarzy i Francuzi. Działała odlewnia B. Wasylewskiego, olejarnia P. Ungera, cementownia Goldira. Wśród oldtimerów są Grabski, Adamski, Kovali, Polak, Błażewski.
Dyrektor JSC Kryworoskich rud żelaza Szymanowski Martyn Feliksowicz (1851-1910). Polak pochodzenia ukraińskiego. Jest absolwentem Instytutu Górnictwa w Petersburgu. W 1887 r. zastąpił S. Kontkiewicza na stanowisku dyrektora wykonawczego JSC Kryworoskich Rud Żelaza, gdzie pozostał do 1904 r. W latach 1890-1892 nadzorował budowę Gdańcowskiej Odlewni Żeliwa.
Według wspomnień z książki Romana Rogowskiego, syna ostatniego dyrektora Gdańcowskiej Odlewni Żeliwa:
Pod koniec XIX w. bogate w rudy żelaza podłoże Krzywego Rogu przypadło kapitalistom francuskim (w wyniku porozumienia z Oleksandrem Polem). Eksploatując podglebie Gdańcówki, Francuzi zdali sobie sprawę, że podczas wydobywania minerałów coraz częściej spotykają się rudy o niskiej zawartości żelaza – nieco ponad 40%. Transport „ubogiej” rudy na duże odległości był ekonomicznie nieopłacalny. Potem postanowiono wykorzystać go na terenie kopalni. Podjęto wówczas decyzję o budowie Gdańcowskiej Odlewni Żeliwa.
Taki pomysł wyszedł od Oleksandra Pola. Ale wdrożył go jego przyjaciel Marcin Szymanowski. To on został dyrektorem naczelnym gdańcowskiego zakładu, którego budowę rozpoczęto na krótko przed śmiercią Pola w 1890 roku. W 1892 roku zakład zaczął działać.
Główną produkcję zapewniał wielki piec, który miał zaopatrywać przedsiębiorstwa metalurgiczne północy, centrum i częściowo południa Imperium Rosyjskiego w czyste żeliwo nadające się do sprzedaży.
Siedzą : Józefa Szymanowska i trzy dziewczyny. Fotografia podpisana : Karol Szymanowski dla swojej mamy, 1902
Foto z grupy fb Kryworizka starowyna (Криворізька старовина)
Większość pracowników zakładów gdańcówki stanowili chłopi. Na potrzeby pracowników i robotników pod przewodnictwem Szymanowskiego w pobliżu fabryki zbudowano 40 budynków mieszkalnych z ośmioma mieszkaniami w każdym oraz 15-łóżkowy szpital. We wsi robotniczej otwarto szkołę, aptekę, sklepy, herbaciarnię i łaźnię. Znajdował się tu także hotel fabryczny, którego obszerna hala służyła jako miejsce odpoczynku dla pracowników. Wiadomo również, że do hotelu przyjeżdżał kompozytor Karol Szymanowski, bratanek Marcina, i wykonał miniatury na fortepian.
Niedaleko zakładu założono park. W jego centrum znajdowała się marmurowa rzeźba Matki Boskiej. Pewne przejawy kultury miejskiej pojawiły się we wsi Gdancówka znacznie wcześniej niż w mieście Krzywy Róg. Wiadomo na przykład, że pierwsza fontanna Krzywego Rogu pojawiła się właśnie w Gdańcówce – zdobiła podwórze majątku dyrektora Szymanowskiego. W Gdańcówce powstał pierwszy pomnik w Krzywym Rogu – pomnik Oleksandra Pola (niestety nie zachował się).
W szlacheckiej i dość znanej rodzinie Szymanowskich Marcinowi, jako odnoszącemu sukcesy przemysłowcowi, powierzono rolę patrona: za jego pieniądze zbudowano park, fontannę i rzeźbę. Krótko przed śmiercią przekazał on staremu szpitalowi 200 rubli i obiecał przekazać kamień na budowę nowego. Istnieją dowody, że w 1898 r. Marcin Szymanowski przekazał pieniądze na rzecz małego kościoła św. Brygidy w Gdańcówce.
Historia powstania kościoła rzymskokatolickiego w Krzywym Rogu związana jest z rozwojem przemysłu górniczego i hutniczego, gdyż pierwszymi wyznawcami katolików była kadra inżynieryjno-techniczna z Polski, Belgii i Niemiec, która przybyła, aby rozwijać w mieście przemysł. Pod koniec XIX w. zakupiono od miejscowego właściciela ziemskiego Charczenki duży dom, który później przebudowano na kościół św. Brygidy (ul. Znamenska 6).
Po dojściu bolszewików do władzy w 1917 r. większość „burżuazyjnej” zabudowy Krzywego Rogu została zniszczona. Z początkowego rozwoju wsi do dziś zachowało się jedynie kilka starych domów przy ulicy Starowokzalnej, wybudowanych dla pracowników fabryki pod koniec ubiegłego wieku. Zaprojektowano je dla 8 rodzin. Dyrekcja fabryki zajmowała osobne domy przy ul. Aleksiejki. Pierwszy biurowiec zakładu przy nowoczesnej ulicy Marcina Szymanowskiego zachował się dobrze.
Od historii po czasy współczesne
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
73 lata później, 29 maja 1993 r., odbyła się pierwsza Msza Święta z okazji Zesłania Ducha Świętego, którą odprawił ks. Marcin Jankiewicz. Obecnych było 16 wiernych. Ksiądz Marcin przyjeżdżał co miesiąc do Krzywego Rogu z Kamianske. Oficjalna rejestracja parafii nastąpiła 2 lutego 1995 roku.
Zakupiono dom przy ulicy Wernadskiego 65. Kaplicę poświęcił ks. Jan Sobilo z Zaporoża 28 października 1995 r. Od 27 stycznia 1996 r. do 17 maja 1997 r. proboszczem był o. Sławomir Tomaszewski. Od maja 1997 r. do lutego 1998 r. do parafii powrócił Marcin Jankiewicz. Od 28 lutego 1998 roku parafią opiekowali się Misjonarze Oblata Maryi Niepokalanej, później – Zgromadzenie Ojców Misjonarzy Matki Bożej z La Salette. Od 2013 roku siostry franciszkanki Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi.
W 1998 roku wspólnota powiększyła się do 50 parafian. Od sierpnia 1999 roku w parafii pracują Siostry Najświętszej Rodziny z Nazaretu. Budowę świątyni rozpoczęto w 2000 roku. Projekt został opracowany przez Związek Architektów „Palladium” z Poznania, pod kierownictwem architekta Alfonsa Kupki. Obecnie polska wspólnota kościoła ściśle współpracuje z lokalnymi przewodnikami i organizatorami imprez. Oprócz nabożeństw w kościele odbywają się koncerty muzyki organowej.
W tym czasie (oczywiście poza ostatnimi latami podczas Covid-19 i pełnoskalowej wojny w Ukrainie) miasto Krzywy Róg odwiedziło wielu turystów zagranicznych, byli to goście z Polski, Niemiec, Japonii, Korei Południowej, Chin, Litwy, Brazylii, Egiptu, Izraela, Czech, Wielkiej Brytanii, Włoch, Turcji, Indii, Hiszpanii, Słowacji, Szwecji, Estonii, Gruzji.
Więcej o lokalizacjach pod linkiem: Weekend w industrialnym stylu Krzywy Róg
Уік енд в стилі INDUSTRIAL Кривий Ріг
Najczęściej odwiedzane lokalizacje w Krzywym Rogu:
„Południowy Zakład Górniczo-Przetwórczy”
Kamieniołom PGZK w Krzywym Rogu jest jednym z największych na świecie, jest niemal głównym miejscem wydobycia surowców rudy żelaza na Ukrainie i główną atrakcją turystyki przemysłowej miasta. Kamieniołom ten należy do Południowego Zakładu Górniczo-Przetwórczego, który powstał w 1955 roku.
Jeśli spojrzysz na kamieniołom z góry, wygląda on jak serce, dlatego nazywane jest „żelaznym sercem Krywbasu”.
Tramwaj-metro ( metrotram) Krzywy Róg
Nie w każdym mieście komunikacja miejska jest warta szczególnej uwagi turystów. Krzywy Róg jest wyjątkiem od tej reguły. Kursuje tu unikalny rodzaj metra – hybryda metra i tramwaju.
Metrotram zwykle szokuje turystów, którzy nie są świadomi jego specyfiki: wydaje się, że schodzisz na zwykłą stację metra, ale zamiast pociągu podjeżdża tramwaj. Co więcej, perony są znacznie większe niż wagon tramwajowy. Jest tylko kilka miast na świecie, w których można to zobaczyć: Bruksela, Haga, San Francisco, Antwerpia, Kraków.
Dlaczego nie zbudowali prawdziwego metra w Krzywym Rogu? Istnieje kilka wersji na ten temat. Pierwsza wersja jest następująca: w latach 70. XX w., kiedy powstawał projekt systemowy, miasto liczyło 700 tys. mieszkańców. Metro uznawano za atrybut miasta milionowego. Według innej wersji budowa metra w mieście prowincjonalnym była niedopuszczalna, skoro nawet ośrodek regionalny nie miał metra.
Którakolwiek wersja jest prawdziwa, faktem jest, że 26 grudnia 1986 roku otwarto pierwsze przystanki tramwajowe metra. Dziś szybki tramwaj kursuje na czterech trasach. Część stacji zlokalizowana jest pod ziemią, są kombinowane i naziemne. Z jednego terminala na drugi można dostać się w 40 minut.
Zgodnie z programem „DUŻE BUDOWNICTWO 2022-2023” prezydenta Wołodymyra Zeleńskiego trzeba było przedłużyć linię tramwajową do północnej części miasta i zmienić tabor, ale wojna pokrzyżowała plany.
Budynek obecnego prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełeńskiego
Wiele osób wie, że szósty prezydent Ukrainy, on że Człowiek Roku tygodnika “Time” w 2022 roku, mieszkał z rodzicami w domu, który znają wszyscy w Krzywym Rogu. To tak zwane „mrowisko” to czwarty co do długości budynek na Ukrainie, rozciągający się na 680 metrów i mieszczący 857 mieszkań. Znajduje się w centrum miasta – niedaleko 95. Kwartału, dzielnicy miasta, która dała nazwę imperium medialnemu, przedsiębiorstwu producenckiemu Zełeńskiego, kiedy on jeszcze był aktorem i producentem filmowym.
Zalane kamieniołomy
Miejsca, gdzie błękitna woda muska granitowe zbocza kamieniołomu, gdzie elementy wody i kamienia tworzą doskonałą kompozycję przemysłowego dziedzictwa Krzywego Rogu, nazywane są zatopionymi misami kamieniołomów.
Największy zegar kwiatowy
Największy w Europie zegar kwiatowy. Średnica jego tarczy wynosi 22 metry, długość wskazówki godzinowej wynosi 8 metrów, a minutowej 12,5 metra.
Pod zegarem znajduje się nowoczesna galeria wideo 3D Muzeum Historii Miasta i Historii Lokalnej, gdzie w formacie 2D i 3D wyświetlane są filmy o Krzywym Rogu, jego historii i współczesnym rozwoju. A w budynku całodobowo znajduje się ekspozycja wybitnych obiektów dzielnic miasta.
Muzea sprzętu górniczego na północy i południu miasta
W przeciwległych częściach miasta znajdują się dwa muzea sprzętu górniczego przedsiębiorstw przemysłowych, które prezentują eksponaty wykorzystywane wcześniej przez górników w produkcji. Dla fanów industrialu to prawdziwy raj. Wśród eksponatów znajdują się wywrotka do kamieniołomu BilAZ, wagon towarowy (wywrotka) o ładowności 105 ton, elektryczna lokomotywa górnicza z wózkiem, spychacz itp.
Północny Czerwony wąwóz
Przyroda i przemysłowe piękno miasta skupiają się w rezerwacie krajobrazowym (Bałka Piwniczna Czerwona) Północny Czerwony wąwóz o znaczeniu krajowym. Istnieje wersja, w której miejsce to powstało w miejscu krateru po upadku meteorytu. Na zboczach wąwozu znajdują się półki skalne, wzdłuż dna wąwozu płynie strumień, na zboczach występuje wyjątkowa roślinność i można spotkać różnorodne zwierzęta. Oprócz cudów natury znajdują się tu małe stare kamieniołomy i urwiska, nasyp kolejowy i przyczółki mostu zbudowanego pod koniec XIX wieku. Podpory mostu kolejowego wznoszą się nad ziemią niczym majestatyczne piramidy, a na kamieniach, z których są wykonane, do dziś zachowały się osobiste ślady murarzy. 30-metrowe kamienne filary mostu od dawna są preferowane przez wspinaczy ekstremalnych do wspinaczki skałkowej i skakania po linie.
Przez Czerwony Most przebiega wiele szlaków turystycznych, w tym szlaki piesze i rowerowe. Widoki na rezerwat otwierający się z tego miejsca są po prostu niesamowite.
„Góry Krzyworoskie”
„Gór Krzyworskich” nie ma na żadnej mapie świata – są to hałdy skał płonnych powstałe w wyniku akumulacji mas górskich z kamieniołomów, kopalń, zakładów wydobywczych i przetwórczych. „Góry Krzyworoskie” rozpoczęły swoje istnienie od 1881 roku do czasów obecnych. Urokiem wysypisk jest przywrócona przyroda, nadająca się do aktywnego i komfortowego wypoczynku, ciesząc się przyrodą i stworzonymi przez człowieka krajobrazami o każdej porze roku. Szczególnie fascynujący jest nocny widok z wysokości usypisk na przemysłowe miasto. Najbardziej spektakularne usypiska to Burszczycki, Pietrowski, Perszotrawnewyj.
Ogród Botaniczny Krzywy Róg Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, jeden z 10 najlepszych ogrodów botanicznych Ukrainy
W ogrodzie znajduje się kolekcja różnorodnych roślin z całego świata, wiele z nich znajduje się w Czerwonej Księdze Ukrainy i świata. Na terytorium znajduje się arboretum, szklarnie, ogród ciągłego kwitnienia, ogród różany, ogród bzu i jaśminu ogrodowego, a także utworzono narodową kolekcję rodzajów traw Ukrainy. Ścieżkami ogrodu botanicznego można odbyć prawdziwą wędrówkę lub po prostu położyć się i odpocząć na trawie. To miejsce zachwyca o każdej porze roku.
Jak dojechać do Krzywego Rogu:
Pociąg 68 Warszawa — Kijów
odjeżdża ze stacji Warszawa Wschodnia o godzinie 17.45 i przyjeżdża na stację Kijów o godz. 13.02 czasu lokalnego, czas trwania – 0 dnia 19 godz. 17 min. Po drodze pociąg zatrzymuje się na 14 przystankach. Przybliżony czas przejazdu wynosi 17 h 51 min, a łączny czas postojów na trasie to 1 h 26 min.
Przesiąść się do:
Pociąg 076K Kijów-Pasażerski — Krzywy Róg-Główny
odjeżdża ze stacji początkowej Kijów-Pasażerski o godzinie 21:35:00 i przyjeżdża do stacji końcowej Krzywy Róg-Główny o godzinie 06:15:00. Pełna podróż pociągiem trwa 8:40 i pokonuje w tym czasie 490 kilometrów. Trasa przebiega przez następującą liczbę stacji – 11
Pociąg 032 Przemyśl-Zaporoże (do miasta Dniepr)
odjeżdża ze stacji Przemyśl Główny o 18:10, przyjeżdża na stację Dnipro-Holovny o 13:26. Czas podróży 0d 19 h 16 min.
W mieście Dniepr należy przesiąść się (na dworcu autobusowym) na autobus Dnipro-Kryvyi Róg.Czas podróży to 2 godziny.
Jest opcja wypożyczenia auto: https://narscars.com.ua/ua/arenda-avto-krivoj-rog
Według Google Maps czas podróży z Warszawy do Krzywego Rogu własnym pojazdem wynosi 15 godzin
Źródła informacji:
https://ua.igotoworld.com/projects/tic/kryvbas/
https://www.sindbad.pl/pl/cities/k/krzywy-rog
Autor artykułu: Olena Liedovska
Pomoc w tłumaczeniu: Mirosława Hanasko
Redakcja: Lena Semenowa